خیار در اصطلاح حقوقی به اختیار فسخ عقد لازم گفته می شود. انواع خیار شامل خیار مجلس، خیار حیوان، خیار شرط، خیار تاخیر ثمن، خیار رویت و وصف، خیار غبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تبعض صفقه و خیار تخلف شرط است. هرگاه مبیع عین معین و یا در حکم آن بوده و برای تادیه ثمن یا تسلیم مبیع بین طرفین معامله مدتی معین نشده باشد اگر سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت نه بایع مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد، بایع می تواند معامله را فسخ کند. که به این نوع خیار، خیار تاخیر ثمن گفته می شود. بنابراین خیار تاخیر یا خیار تاخیر ثمن یکی از سه خیار ویژه عقد بیع است که به بایع (فروشنده) اختصاص دارد.
خیار تاخیر ثمن چیست
خیار تاخیر ثمن در قانون مدنی تعریف نشده است، و فقط شرایط تحقق آن در مواد 402 قانون مدنی به بعد امده است، ولی طبق مواد مذکور اینگونه می شود آن را تعریف کرد:
اختیار قانونی بایع در فسخ عقد بیع حال (عین خارجی یا در حکم آن) در صورت عدم تسلیم تمام مبیع و ثمن با انقضای سه روز از تاریخ عقد، خیار تاخیر ثمن نام دارد.
طبق این تعریف، خیار تاخیر ثمن مخصوص کیست ؟ مخصوص بایع است. و هرگاه ثمن ، عین معین و مبیع ، عین کلی باشد ، برای خریدار، خیار تاخیر مبیع، ایجاد نمی شود و این خیار ویژه عقد بیع است و در عقود دیگر راه ندارد.
موضوع مرتبط: ثمن معامله یعنی چه ؟
شرایط تحقق خیار تاخیر
شرایط ایجاد خیار تاخیر ثمن :
- مبیع، عین معین یا کلی در معین باشد.
- مبیع و ثمن هر دو حال باشند.
- سه روز از حین عقد بگذرد.
- و در این مدت (3روز) نه بایع مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد.
حال بودن عقد بیع
مقصود از حال یا نقد بودن بیع این است که برای تادیه ثمن یا برای تسلیم مبیع مدتی مشخص نشده باشد. بنابراین اگر مدتی در عقد بیع مشخص شده باشد مثلا اینکه مبلغ معامله یک ماه دیگر پرداخت شود در اینجا دیگر نمی توان از خیار تاخیر استفاده نمود و ساقط می شود.
بنابراین خیار تاخیر در بیع نقد است و اگر مشتری در تادیه به بایع تاخیر کند، خواه مقصر باشد خواه معذور، خواه بایع، ثمن را مطالبه کند و یا چنین درخواستی را از او نکرده باشد، خیار تاخیر بوجود می آید زیرا با انعقاد عقد بیع، مشتری باید ثمن را به بایع تادیه کند، چنانکه بایع ملزم به تسلیم مبیع به مشتری است.
انقضای مدت سه روز از تاریخ عقد
برای اعمال خیار تاخیر ثمن در قانون مدنی مربوط به کالاهایی است که در این سه روز فاسد نمی شوند. به هر حال پیش از انقضای مدت 3روز خیار تاخیر ایجاد نمی شود. به عنوان مثال، بعد از انعقاد عقد، مشتری از بایع مهلت می گیرد تا ظرف چند ساعت ثمن را آماده و پرداخت کند. در صورتی که مشتری روز سوم ثمن را حاضر نماید، در حالی که بایع کرارا از طریق تلفن از او ثمن را مطالبه کرده است، عقد بیع به دلیل آمادگی پرداخت ثمن ، قابل فسخ نیست.
بهتر است بدانید مدت خیار تاخیر ثمن ، مهلت معینی ندارد و میتواند با تاخیر اعمال شود. زیرا خیار تاخیر بعد از 3 روز ایجاد میشود و قانون مدت خاصی مثل خیارات حیوان، مجلس و شرط تعیین نکرده است.
هرگاه خریدار پس از گذشت سه روز و پیش از اعمال خیار ثمن را بپردازد، خیار فسخ ساقط می شود؟ در صورتی که پس از گذشتن سه روز و قبل از فسخ، مشتری تمام ثمن را بپردازد، خیار فسخ با از دست دادن مبنای خود (رفع ضرر از بایع) ساقط می شود.
عدم پرداخت تمام ثمن و مبیع
در صورتی که خیار تاخیر ایجاد می شود که پس از انعقاد عقد بیع، تمام ثمن معامله به بایع تسلیم نشده باشد و همچنین تمام مبیع تا 3روز از تاریخ تشکیل عقد بیع به مشتری تسلیم نشود.
بنابراین هرگاه بایع تا سه روز از تاریخ تشکیل عقد مبیع را به قبض مشتری بدهد خیار تاخیر و حق فسخ ندارد ولی تادیه قسمتی از ثمن، از طرف مشتری به بایع مانع ایجاد خیار نیست. زیرا قبض قسمتی از ثمن مانند عدم قبض آن است.
منظور از قبض در اینجا این است که آن مال (ثمن یا مبیع) به تصرف شخص درآید.
پس در صورتی که سایر شرایط تحقق خیار تاخیر ثمن فراهم باشد، تسلیم قسمتی از مبیع و تادیه بخشی از ثمن مانع اعمال خیار تاخیر ثمن نیست.
عین معین یا کلی در معین
در صورتی که مبیع عین معین یا در حکم آن (کلی در معین) باشد خیار تاخیر ایجاد می شود.
منظور از عین معین یعنی آن مال مشخص و معین باشد مانند خانه و ماشین.
منظور از کلی در معین (در حکم عین معین) این است که در صورتی که موضوع تعهد مقدار معین از مالی که اجزا آن هر جهت با هم برابر است، در حکم عین معین نامیده می شود. برای مثال اگر 100 کیلو برنج از یک انبار مشخص برنج فروخته شود این برنج بصورت کلی در معین است.
اگر پس از مطالعه این مقاله، نیاز به راهنمایی حقوقی دارید، متخصصان ما در تلیکان با ارائه مشاوره حقوقی تلفنی دقیق و به روز در کنار شما خواهند بود. با ما تماس بگیرید تا بهترین راهکارها را برای شما بیابیم.
