تامین دلیل به معنای حفظ و در امنیت قرار دادن مدارک و شواهد است که ممکن است در آینده برای اثبات ادعا در دادگاه مورد نیاز باشند. این اقدام زمانی انجام میشود که نگران هستیم دسترسی به این مدارک در آینده دشوار یا غیرممکن شود. به عنوان مثال، به ساختمان شما خسارتی توسط مستاجر وارد شده، شما می‌توانید از طریق دادگاه صلح درخواست تأمین دلیل کنید تا کارشناس با بررسی ساختمان مستنداتی را جمع آوری کند که بعداً در طرح دعوای خسارت ساختمان، مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است بدانید که تامین دلیل با تامین خواسته تفاوت دارد.
تامین دلیل چیست
تامین دلیل به معنای در امنیت قرار دادن دلیل است.
تامین دلیل در قانون آیین دادرسی مدنی اینگونه آمده است: در مواردی که اشخاص ذی‌نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می‌توانند از دادگاه درخواست تامین آنها را بنمایند.
مقصود از تامین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است.
در نقش تامین دلیل باید گفت در صورت طرح دعوا، دادگاه از ادعایی حمایت و پشتیبانی می کند که آن ادعا مقرون به دلیل و پشتوانه باشد. بنابراین ادعای بدون دلیل و مدرک نه تنها حمایت و کمک دادگاه را به دنبال ندارد، بلکه چه بسا مسئولیت مدنی خواهان را از جهت پرداخت خسارات دادرسی خوانده نیز به دنبال داشته باشد. به همین جهت است که نقش تهیه دلیل و حفظ آن نقشی ارزنده و قابل توجه جلوه میکند و این امکان یعنی حفظ دلیل نیز تنها از طریق تامین دلیل میسر می گردد.
شرایط تامین دلیل
در مواد 149 تا 155 قانون ایین دادرسی مدنی شرایط تامین دلیل بیان شده است. درخواست تامین دلیل می تواند کتبی یا شفاهی باشد و در هر صورت باید شامل مشخصات درخواست کننده و طرف او، موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل شده و اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است باشد.
زمان درخواست تامین دلیل می تواند قبل از اقامه دعوا و یا در هنگام دادرسی باشد. همچنین در مرحله تجدیدنظر، ارائه دلیل جدید بلامانع است، بنابراین درخواست تامین دلیل در این مرحله نیز پذیرفته میشود.
تامین دلیل در صلاحیت دادگاه صلح است.
طبق ماده 14 قانون آیین دادرسی مدنی درخواست تامین دلایل و امارات از دادگاهی میشود که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع است. وطبق بند 7 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1403، تامین دلیل در صلاحیت دادگاه صلح است.
بنابراین برای مثال اگر موضوع تامین دلیل، معاینه محل و تحقیق محلی و همچنین کارشناسی از ملکی یا دستگاهی باشد، درخواست باید حسب مورد به دادگاه محل وقوع ملک و یا محلی که دستگاه در آن وجود دارد داده شود و اگر تحقیق از گواهان باشد باید به دادگاه محل اقامت آنها داده شود.
اگر موضوع تامین دلیل در حوزه دادگاه های مختلفی قرار داشته باشد، در چنین حالتی نیز بهتر است که برای تامین هر دلیل به دادگاه محل وقوع آن مراجعه کند زیرا اجرای قرار تامین دلیل مستلزم دادن نیابت قضایی است و موجب تاخییر در اجرا میشود.
بعد از تامین دلیل چه باید کرد
بعد از اینکه درخواست تامین دلیل داده شود، دادگاه طرف مقابل (خوانده) را برای تامین دلیل احضار می کند ولی عدم حضور او مانع از تامین دلیل نیست. در اموری که فوریت داشته باشد، دادگاه بدون احضار طرف، اقدام به تامین دلیل مینماید.
چه زمانی تامین دلیل فوریت دارد؟ به عنوان مثال خوانده در کنار منزل خواهان کانالی حفر نموده و در اثر این عمل لوله آب آسیب دیده و نشت آب موجب خسارت به منزل خواهان شده و اگر ظرف دو روز از محل بازدید نگردد کانال حفر شده پر خواهد شد. پس اگر در کانال پر شود خواهان برای اثبات حفر کانال توسط خوانده با مشکل روبرو خواهد شد. بنابراین ضرورت دارد تامین دلیل فورا انجام شود.
در مواردی که تأمین دلیل فوری نیست اما احتمال از بین رفتن شواهد توسط طرف مقابل وجود دارد، میتوان بدون اطلاع وی اقدام به تأمین دلیل کرد . مثلاً در مورد تغییر شغل مستأجر در ملک استیجاری ، برای جلوگیری از از بین رفتن شواهد امکان تأمین دلیل بدون اطلاع طرف مقابل وجود دارد حتی اگر قانون صراحتا به آن اشاره نکرده باشد.
هزینه دادرسی تامین دلیل
هزینه دادرسی در دادگاه های صلح حسب مورد مطابق هزینه دادرسی در محاکم دادگستری است در دعاوی کیفری و دعاوی حقوقی غیرمالی معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری است.
طبق بند 13 ماده 3 قانون وصل برخی از درآمد های دولت مصرف آن در موارد معین هزینه دادرسی تامین دلیل معادل هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی است. بنابرای هزینه دادرسی ، در دعاوی غیرمالی ، درخواست تامین دلیل و تامین خواسته ، در کلیه مراجع قضایی ، بسته به نوع دعوی (طبق بخشنامه رئیس قوه قضاییه) در سال 1403 از 40 هزار تومان تا 180 هزار تومان می باشد.
هزینه دادرسی و تعرفه های خدمات قضایی بر اساس قانون بودجه تعیین می شود.
